Động Nhị Thanh – Chùa Tam giáo là hang đá tự nhiên, một danh lam thắng cảnh nổi tiếng của miền biên cương xứ Lạng. Động có chiều dài hơn 500m, do danh nhân Ngô Thì Sỹ phát hiện. Tháng 5 – 1779, ông đã cho dựng chùa trên động thờ Khổng Tử, Lão Tử và Phật Thích Ca. Động được tạc chữ “Tam Giáo tự” và “Nhị Thanh động” lên hai bên vách núi để chính danh cho khu danh lam thắng cảnh này. Nếu du khách đến với Lạng Sơn không thể không ghé thăm danh lam thắng cảnh này.
Động Nhị Thanh – Chùa Tam giáo là một điểm di tích nổi tiếng nằm trong quần thể di tích, cách ngã 6 Pò Soài khoảng 200m, đi theo đường Nhị Thanh.
Theo lịch sử, động Nhị Thanh được danh nhân Ngô Thì Sỹ khám phá và tôn tạo. Đó là khi ông làm quan Đốc Trấn Lạng Sơn từ năm 1777 – 1780. Ông là người có công lao to lớn trong việc mở mang ruộng đất, giúp người dân yên ổn. Đồng thời, ông cũng giúp xây dựng Lạng Sơn thành khu thương mại sầm uất.
Trong thời gian ông đi ngao du sơn thuỷ trong vùng phát hiện ra động Nhị Thanh. Sau đó, ông cho hưng công xây dựng chùa Tam Giáo, Đình duyệt Quân, Thạch Miên Am, Thụy Tuyền Hiên, Trai Táo. Theo đó, Ngô Thì Sỹ là người làng Tả Thanh Oai, huyện Thanh Oai, tỉnh Hà Tây cũ. Khi ông đỗ đạt làm Quan, nhớ về quê nhà, dùng hai chữ Thanh của quê hương đặt cho tên hiệu của mình là: Nhị Thanh cư sĩ và sau này khi phát hiện ra động Nhị Thanh. Ông cũng dùng chính tên hiệu của mình đặt tên là Động Nhị Thanh.
Phía bên phải động Nhị Thanh là Chùa Tam Giáo. Ngôi chùa được Ngô Thì Sỹ hưng công xây dựng năm Kỷ Hợi (1779) thờ Nho Giáo, Đạo Giáo và Phật Giáo. Hiện nay, trong chùa có các cung thờ như: Cung Công Đồng, Cung Tam Tòa Thánh Mẫu, Cung Sơn Trang, Cung Tam Bảo… với hệ thống tượng thờ khá phong phú, thu hút nhiều du khách tới đây tham quan.
Bên trái chùa Tam Giáo là con đường vào động Nhị Thanh. Động gây ấn tượng với các du khách vì có suối Ngọc Tuyền trong vắt chảy xuyên lòng động. Con suối này có độ dài khoảng 600m, phần đọng lại trước cửa động tạo thành Ao Nhất Bích thơ mộng.
Đỉnh vòm động Nhị Thanh là bức tượng danh nhân Ngô Thì Sỹ được tạc vào vách đá. Thoạt nhìn, ai cũng có cảm giác tựa như đang vãn cảnh. Trên vách đá của động là hệ thống bia Ma Nhai có lưu bút tích của các thế hệ danh nhân. Nội dung chủ yếu là ca ngợi cảnh sắc thiên nhiên và con người Xứ Lạng. Đồng thời, vách đã cũng ghi lại việc phát hiện tạo dựng động Nhị Thanh và chùa Tam Giáo của các bậc tiền nhân.
Đi thêm khoảng 100m, qua 2 chiếc cầu bắc qua những khúc suối quanh co đã mở ra một không gian rộng lớn. Nóc hang cao vút và một thác nước đổ xuống theo khe đá hoà nhập cùng suối Ngọc Tuyền chảy ngầm tạo nên những âm thanh huyền bí. Ở đây còn một khoảng đất rộng gọi là “sân khấu”, ánh sáng từ cửa Thông Thiên rọi chiếu thật huyền ảo. Tại “sân khấu” này, xưa kia Ngô Thì Sĩ đã từng mở tiệc thết đãi, thưởng thức các chương trình thơ ca, đàn hát… Tiếp tục vào trong, du khách sẽ đến “vườn thạch nhũ”. Nơi đây có nhiều cột đá đứng bên mép suối đỡ lấy trần hang, nhiều nhũ đá rủ, mầm đá cao thấp như những bức rèm lớn vắt lên hai bên thành động, tạo nên cảnh sắc thiên nhiên kỳ vĩ.
Đi sâu hơn vào động, qua 3 cây cầu là đến cổng sau thông ra bên ngoài. Từ cửa sau của động Nhị Thanh, du khách quan sát thấy cửa động Tam Thanh. Tại đây có đường đi bộ từ cổng sau Nhị Thanh sang động Tam Thanh với khoảng cách là 500m.
Có thể nói, Động Nhị Thanh – Chùa Tam giáo là một danh thắng thiên tạo kỳ vĩ đáng đến của Lạng Sơn. Vùng đất cửa khẩu này đang là nơi thu hút được đông đảo khách du lịch ghé thăm. Họ đến đây để thỏa mãn nhu cầu tâm linh, ẩm thực, du lịch… Với các nhà đầu tư đây còn là mảnh đất sinh lời tiềm năng cùng với các “ông lớn” như Apec Group nổi tiếng với dự án Apec Diamond Park. Dự án tiềm năng được ví như “viên kim cương xanh” khiến mọi nhà đầu tư đều khao khát sở hữu.
(Như Ngọc)